Doz Yönetimi, Işıma ve Görüntüleme Alanı ile ilgili Parametreler

Dr. Cemal Milani tarafından hazırlanan Doğru Tomografi Nasıl Seçilir başlıklı makalenin tamamına linki tıklayarak erişebileceğinizi hatırlatarak yazı dizimize devam ediyoruz.

Doz Yönetimi

Doz konusu bilindiği gibi tartışmalı bir konu olduğunda burada bu konuya açıklık getirmekte yarar görüyorum. Şimdi ilgili dozlama parametreleri ile konunun anlatımına başlayalım: Öncelikle emisyon değeri röntgen tüpünün çekim esnasında ürettiği x ışını yoğunluğu ve süresinin yani miliamper ile saniyenin çarpımı ile kolayca bulunabilir.

Eğer bir cihaz sabit değerler ve örneğin 10 miliamper ile x ışını üretiyorsa ve bu ışıma da 15 saniye sürüyorsa toplamda MAS değeri yani miliamper x second değeri 150 MAS olacaktır. Sabit miliamper ile çekim yapan röntgen cihazlarında kaçınılmaz olarak MAS değeri yüksek olur hele birde ışıma süresi uzunsa hastaya bırakılan x ışını logaritmik olarak artacaktır. Maalesef günümüzde birçok tomografi cihazı sabit miliamper değerleri ile çekim yapabilmektedir.

Ancak diğerlerinden farklı olarak dinamik ve kemik yoğunluğu ölçümüne dayalı çekim ile eş zamanlı anlık ve değişken doz yönetimi özelliği olan cihazlar dozu hastaya özel optimize edebilirler. Yani hasta çene ve yüz anatomisinde bulunan ve çekim esnasında kemik yoğunluğu ölçülen ilgili doku tam olarak uygun miliamper ve kilovolt değerinde ışıma değerlerine ve ışıma süresine maruz kalır.

Bu tarz bir doz optimizasyon sistemi aynı zamanda görüntünün gri ve ışık dağılımını da optimize eder, yani görüntüyü dengeler, homojen kılar, grenlenmeyi ve artefaktları azaltır, böylece ara dokuların teşhisini mümkün kılar.

Buna ilaveten röntgen cihazı tüp akım ve voltaj değerlerinin 1 kademeli olarak ayarlanabilmesi ve en alt limitinin düşük seviyelerde olması verimli doz yönetimi açısından değerlidir. Diş hekimliği radyolojisinde tüp akımı üst limiti için 10 mA yeterlidir, bunun üzerindeki miliamper değerleri hatta 16 mA gibi değerler çok yüksek seviyelerdir ve radyasyon sağlığı açısından sakıncalıdır. Bu yüksek miliamper seviyelerinde doz sabit ve çekim süresi de uzunsa hastaya verilen doz çok yüksek olacaktır.

Çekim esnasında hastaya bırakılan doz konusunda iki parametre dikkate alınır bunlardan biri sert dokuya bırakılan efektif doz diğeri ise yumuşak dokuya bırakılan equivalent dozdur. Ancak bu konuda cihazlar arasında bilimsel bir mukayese yapılabilmesi için aynı laboratuvar ortamında farklı cihazların aynı görüntüleme alanı seçilerek yine aynı miliamper değerleri ve aynı fantom kafa üzerinde çekim yapılarak bu fantoma yerleştirilmiş olan thermoluminescent sensörlerin aynı süre içinde dozimetrik ölçüme tabii tutulup verilerin kaydedilmesi gerekir.

Bunun dışında firmalar tarafından verilen efektif doz deklerasyonlar anlamsız olacaktır. Yumuşak dokunun aldığı dozu ölçmek ise daha zordur fakat bazı araştırmalar bu değerin sert dokunun çok daha üzerinde olduğunu ortaya koymuştur. Dolayısıyla tükürük bezleri vb yumuşak dokuların yoğun olduğu baş boyun bölgesi tomografi çekimlerinde hastaya uygulanan miliamper miktarı ve uygulama süresi çok daha önem kazanacaktır.

FOV Sayısı ve Görüntüleme Alanının Sınırlandırılması

Doz yönetimi konusunda görüntüleme alanının (FOV) fiziksel kolimatörler yardımı ile sınırlandırılması da önemli bir araç olarak işe yarayacaktır. Volumetrik tomografi cihazlarında görüntüleme alan seçeneğinin çok sayıda olması aynı zamanda çap ve yükseklik seçeneğinin de fazla olması farklı vakalara karşı daha esnek FOV seçimi yapabilme ve doza maruz kalan alanı sınırlandırma olanağı verecektir.

Örneğin 4 cm çap x 4 cm yükseklik FOV seçeneği ile alt veya üst çeneden molar bölgede 4 diş, pre molar bölgede 5 diş, anterior bölgede ise 6 diş birden görüntülenebilir. Böylece doz alan bölgeler sınırlanır ve görüntü yönetilir. Ayrıca bu FOV seçeneği ile sağ veya sol tmj eklem de çekilebilir veya 4 cm çap x 8 cm yükseklik seçeneği ile alt ve üst çeneden aynı bölgeler birlikte de görüntülenebilir.

Sadece alt çene boydan boya görüntülenmek isteniyorsa üst çeneye de doz verilmemesi için örneğin 10 cm x çap 5 cm yükseklik gibi bir FOV seçeneği ile ramus dahil alt çenede 16 diş birden çekilebilir ve böylece üst çene ve civarındaki yumuşak doku doza maruz kalmaz. Hastanın dişlerinin kök boyu kısa ise cihaz da buna imkan veriyorsa bu durumda yine 10 cm çap ama 4 cm yükseklik seçeneği ile komple alt çene de çekilebilir.

Üst çene çekimlerinde ise 8 cm çap x 5 cm yükseklik gibi bir FOV seçeneği ile sinüs tabanı dahil üst çene komple çekilebilir ve böylece alt çene ve civarındaki yumuşak doku doza maruz kalmaz. Hastanın dişlerinin kök boyu kısa ise bu durumda cihazın imkanı varsa 4 cm yükseklik seçeneği ile yine komple üst çene çekilebilir ve alt çeneye gereksiz doz uygulanmaz.

Alt üst çene tümüyle birlikte görüntülenmesi isteniyorsa bu durumda 10 cm çap x 8 cm yükseklik gibi bir FOV seçeneği ile ramus dahil tüm mandibula ve maksilla aynı anda 32 diş içine alacak şekilde çekilebilir. 8 cm çap x 8 cm yükseklik gibi artık klasikleşmiş olan bir FOV seçeneği ile de ramus bölgesi ilgi alanınızda değil ve hastanın 20 lik dişleri de yoksa, çene de küçükse alt ve üst çenedeki dişler bölgesi bu tarz bir FOV ile komple çekilebilir. Ayrıca bu FOV alanı ile cihazın da kılavuz imaj (Scout) ve/veya otomatik odaklama imkanı varsa alt ve üst çenenin sağ veya sol partisyonu da çekilebilir. Böylece doz alan bölgeler yine sınırlanır ve görüntü yönetilir. Bu FOV ile ve cihazın mekanik yapısı müsaitse aynı zamanda maksiler ve frontal sinüs de görüntülenebilir.

Son olarak bazı cihazlarda geniş alanda örneğin 10 cm çaplı dairesel prizma şeklinde görüntü alanına alternatif olarak üçgen prizma şeklinde bir prizma oluşturularak yumuşak dokunun ve tükürük bezlerinin yoğun olduğu yanak ve yutak bölgesine doz vermeden de geniş alan çekilebilmektedir. Bu yeni üçgen FOV şekli doza maruz kalan alanı daireye göre %15 kadar azaltmakta ama hastaya bırakılan equivalent doz çok daha fazla miktarda azalmaktadır. Sonuç olarak fazla FOV sayısı ve çok adetli çap ve yükseklik seçenek alternatifi doz ve görüntü yönetimi açısından cihazlar arasında bir tercih kriteri olmalıdır.

Dental Görüntü ve Teşhis Kalitesi ile İlgili Parametreleri belirtir yazımıza geri dönebilir veya Cihazın Kullanımı ile İlgili Parametreler hakkında bilgi alabilirsiniz.

Unutmayın, 1991 yılından beri tüm Türkiye’ye diş sağlığı ile ilgili cihaz ve sarf malzemeleri temin edip, satış öncesi ve sonrası her süreçte destek veren Metco Dental, dental görüntüleme cihazları için de Dünya’nın Bir Numaralı markalarını beğeninize sunar. Özellikle Morita markalı ürünlerimiz her türlü endodonti ihtiyacınızı garantili ve uygun bir şekilde çözer.